Gıda katkı maddeleri
Günümüzde binlerce gıda ya raf ömrünü artırmak, tatlandırmak ve göze hoş görünmek amacı ile binlerce katkı maddesi ilave edilmektedir (8). Bu maddelerin bazıları güvenli olsa da birçoğunun güvenliliği kuşkuludur ya da tamamen güvensiz ve tehlikelidir (Tablo 2, 3, 4).
Tablo 2. Güvenli katkı maddeleri
- Alginat ve propilenglkolalginat
- E vitamini (alfa-tokoferol)
- C vitamini(askorbik asit)
- Bata-karoten
- Ca ve Na propionat
- Kazein ve sodyum kazein
- Sitrik asit ve sodyum sitrit
- Ferröz glukonat
- Fumarik asit
- Jelatin
- Gliserin
- Guar gum
- Gum arabik (arap zamkı)
- Gum tragacanth
- İnvert şeker
- Karaya
- Laktik asit
- Lesitin
- Mannitol
- Potasyum sorbat
- Sodyum benzoat
- Sorbik asit
- Sorbitol
- Vanilya
Tablo 2. Güvenliği kuşkulu katkı maddeleri
- Suni lezzetlendiriciler
- Carrageenan
- Mısır şurubu
- CMC
- EDTA
- Fosfat
- Fosforik asit
- Green number 3
- Hepatil paraben
- Modifiye nişasta
- Monogliserid ve digliserid
- Yellow number 5
Tablo 4. Güvensiz katkı maddeleri
- Aspartam
- BHA
- BHT
- Blue number 1
- Brominated vegetable oil (BVO)
- Citrus red number 1
- Mono sodyum glutamat
- Propil gallat
- Red number 1
- Red number 40
- Sakkarin
- Na nitrit
- Sülfit
- TBHQ
- Yellow number 6
- Kinin
Niçin Çocuklar Zehirli/Tehlikeli Maddelere Özellikle Daha Hassastır?
Çünkü çocuklar vücut ağırlıklarına oranla gelişmiş insanlardan daha fazla yer, içer ve nefes alır. Çocuklar önce böcek öldürücüler veya diğer kimyasal maddelerle maruz kalmış zemin veya yer döşemelerinde daha fazla zaman harcamaktadır. Çocuklar aynı zamanda daha çok el-ağız transferi yaparlar. Çocuklar 5 yaşına kadar, besinler yoluyla yaşam süreleri boyunca alacakları toksik maddelerin yarısını alırlar. Bazı toksinlerin küçük tek dozunun kritik gelişme evresinde alınması öğrenmeden üreme sorununa kadar kalıcı gelişim bozukluklarına sebep olmaktadır.
Birçok toksin vücut yağlarında biyolojik olarak birikir ve anneden çocuğa emzirme ile geçebilir. Bir araştırmada göbek bağından alınan örneklerde ortalama 287 toksin saptanmıştır (9). Bu toksinlerden 180’i kansere sebep olurken, 217’si beyin ve çevresel sinir sistemi için toksik olmakta, 208’i doğumsal anomaliler yapmaktadır. Uzmanlar ‘idiopatik’ denilen (nedeni belli olmayan) yüzlerce hastalığın çoğunun bu toksinlere bağlı olduğunu ifade etmektedirler.
Bir çocuk günde ortalama 61 kimyasala maruz kalmaktadır (10). Bunlardan 27 tanesi sağlığa uygun değildir. Örneğin bebek şampuanladığında çok sayıda toksine maruz bırakılmaktadır. Buradaki toksinler düşük miktarlarda olsa da zaman içinde birikerek tehlikeli düzeylere erişmektedir.
Prof. Dr. Mine Yurttagil beslenme dengesizliği bulunan İzmir bölgesinde alınan 30 anne sütü örneğinde inek sütüne göre daha fazla pestisit çözeltisi saptamıştır (11). Bu nedenle özellikle bebek emziren annelere organik gıdaları önermektedir.
2003 yılında yayınlanan bir araştırmada Kahramanmaraş bölgesinde yaşayan kadınların sütlerinin üçte birinde tarım ilacı artığı saptanmıştır (12).
Çok ve arkadaşları Ankara bölgesindeki kadınların sütlerinde yaptıkları 1984’den 2002’ye kadar yapılan analizlerde, azalmakla birlikte hala DDT türevleri saptamışlardır (13). (DDT 80’li yılların sonunda tamamen yasaklanmıştır).
Kanada’da hamile ve hamile olmayan kadınların kan örnekleri ve bebekleri glifosat, glufosinat ve bunların yıkım ürünleri (metabolitler) olan AMPA ve 3-MMPA açısından araştırılmışlardır (14). Glifosat ve glufosinat hamile olmayan kadınların kan örneklerinde saptanmıştır. Buna karşılık 3-MMPA ve bir başka GDO teknolojisi göstergesi CryAb1 ise hem hamile olmayanlarda, hem hamilelerde ve hem de bebeklerde kalıntı olarak belirlenmiştir (15).
Toksinlerden korunmanın yolları
Toksinlerden korunmak için en büyük görev devlet teşkilatlarına düşmektedir. Ama her vatandaş da kendini korumak için elinden geldiğince gayret sarf etmelidir.
Neler yapmalısınız?
- Hiçbir şekilde tatlandırıcı ve tatlandırıcı içeren ‘light’ hafif yiyecek ve içecek tüketmeyin.
- Katkı maddesi ilave edilmiş, paketlenmiş gıdaları yemeyin.
- Bol taze sebze ve meyve yiyin
- Her sebze ve meyveyi mevsiminde yiyin.
- Yeterli omega-3 alın; ayçiçeği, mısır, soya, pamuk ve margarin gibi yağları diyetinizden çıkartın. Bunların yerine zeytinyağı ve doğal hayvani yağları (tereyağı, iç yağı ve kuyruk yağı) yiyin.
- Kefir, yoğurt, turşu, sirke, nar ekşisi ve boza gibi probiyotiklerden (faydalı mikroplar) zengin gıdalarla beslenin.
- Özgür dolaşan hayvanların etini, sütünü ve yumurtasını yiyin.
- İçtiğiniz suyun ayrıntılı analizini öğrenin. Bu özellikleri olmayan suyu tüketmeyin.
- Suların eskiden olduğu gibi cam damacana ve şişelerde satılması için mücadele edin.
- Pastörize sütlerden mümkün olduğunca kaçının. UHT’li kutu sütü tüketmeyin.
- Mümkünse mandıra sütü, yoksa günlük şişe sütü tüketin.
- Küflenmiş gıdaları yemeyin.
- Beyazlatılmış un mamüllerini tüketmeyin.
- Şampuan, deterjan, parlatıcılardan toksin içermeyenleri kullanın, bunların yerine doğal ve eski seçenekleri kullanın.
- Pencerelerinizi sık sık açın, ahşap çerçeveleri ‘pen’lerle değiştirmeyin.
- Evinizin duvarlarını, su bazlı boyalarla, en iyisi kireç boya ile boyayın
- Lavabolarınızı pompa ile açın
- Klorla beyazlatılmış kağıt ürünlerini (peçete, tuvalet kağıdı, çocuk bezi, mendil, süt ve meşrubat kartonu vb) kullanmayın.
- Çocuklarınıza flor tableti vermeyin ve eğer yutacaklarsa florlu macun kullandırtmayın.
- Amalgam diş dolgusu yaptırmayın.
- Yiyeceklerinizin büyük bir bölümünü çiğ olarak tüketin. Eğer pişirecekseniz yavaş pişirme şekillerini (buğulama, güveç vb) tercih edin.
- Teflon, aluminyum ve kalaysız bakır kaplar kullanmayın.
- Sıcak yemeklerin alüminyum folyo ve streç ile temas etmesine izin vermeyin.
- Kızartmalardan ve tütsülerden mümkün olduğunca kaçının.
- Mikrodalga fırın yerine turbo fırın kullanın.
KAYNAKLAR
- http://www.soilassociation.org
- http://epa.gov/etop/forum/problem/progressreports/Action%20Team%20-%20Pesticide%20Spray%20Drift%20-%20Report%20-%209-16-06.pdf
- Gıdalar Ambalajlar Silahlar ve Açlar: Mebruke Bayram· HayyKitap, 2008
- Gocmen A,Find all citations by this author (default).Orfilter your current search Peters HA, Find all citations by this author (default).Orfilter your current search, Cripps DJFind all citations by this author (default).Orfilter your current search, Morris CR. Hexachlorobenzene Episode in Turkey, Biomedical Environmental Science 1989; 2(1): p. 36-43.
- Pline-Srnic WA, Edmisten KL, Wicut JW et al. Effect of glyphosate on fruit retention, yield, and fiber quality of glyphosate resistant cotton. Journal of Cotton Science 2004; 8: 24-32.
- http://www.beslenmebulteni.com/index.php?option=com_content&view=article&id=165%3Aneden-organik–&catid=87%3Atarm&Itemid=269&limitstart=1
- Daglioglu N, Gulmen MK, Akcan R, Efeoglu P, Yener F, Unal I. Determination of organochlorine pesticides residues in human adipose tissue, data from Cukurova, Turkey. Bull Environ Contam Toxicol. 2010;85(1):97-102.
- Mennan Aysan Kuzanlı, Nasıl Zehirleniyoruz? Nasıl Korunuruz, Dharma Yayınları, 2008
- http://www.ewg.org/reports/bodyburden2/execsumm.php
- http://www.ewg.org/reports/bodyburden2/execsumm.php
- http://www.bugday.org/article.php?ID=227
- Erdoğrul O, Covaci A, Kurtul N, Schepens P. Levels of organohalogenated persistent pollutants in human milk from Kahramanmaraş region, Turkey. Environ Int. 2004;30(5):659-66.
- Cok I, Dönmez MK, Karakaya AE. Levels and trends of chlorinated pesticides in human breast milk from Ankara residents: comparison of concentrations in 1984 and 2002. Bull Environ Contam Toxicol. 2004 Mar;72(3):522-9.
- Benachour N, Seralini GE. Glyphosate formulations induce apoptosis and necrosis in human umblical, embryonic, and placental cells. Chemical Research in Toxicology 2009; 22: 97-105).
- Aris A, Leblanc S. Maternal and fetal exposure to pesticides associated to genetically modified foods in Eastern Townships of Quebec, Canada. Reproductive Toxiclogy 201
Prof. Dr. Ahmet AYDIN
İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD,
Metabolizma ve Beslenme Bilim Dalı Başkanı
(www.beslenmebulteni.com)(besahmet@yahoo.com)
