Pediatrik Endokrinoloji Derneği bünyesinde oluşturulan Çocuk Kemik Sağlığı Grubu 2 yıl önce Sağlık Bakanlığına D Vitamini Yetersizliğinin Önlenmesi ve Kemik Sağlığının Korunması isimli bir proje önermiş ve bu proje Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü’nün eş güdümünde Mayıs 2005’te başlamıştır. Projenin temel amacı 0-12 ay grubundaki tüm çocuklara ücretsiz olarak profilaktik (koruyucu) dozda (günde 400 ünite) D vitamini sağlamaktır. Bunun yanında her yıl bir milyon gebeye ulaşılması ve D vitamini ile kalsiyum yetersizliği konusunda bilgilendirilmesi, ulaşılan gebe ve bebeklerin aileleri ve yakın çevrelerinin bilgilendirilmesi, bebek ve çocukların günde 20 dakikadan az olmamak üzere güneş ışığıyla temas etmesi konusunda anneleri cesaretlendirilmesi hedeflenmektedir.
Beslenme bülteninin bu sayısında Prof. Dr. Şükrü Hatun‘un 4 Haziran 2005 tarihli Cumhuriyet Bilim –Teknik’te yazdığı yazıyı yayınlıyoruz. Bu sayıda ayrıca editörmüz Prof Dr. Ahmet Aydın’ın konu hakkındaki yorumunu ‘Günde 400 ünite D vitamini almak yeterli mi? başlığı altındaki makalede okuyacaksınız.
1 milyon bebeğe D vitamini desteği
D vitamini esas olarak bağırsaklarda kalsiyum ve fosfor emilimini arttırarak vücuttaki kalsiyum/fosfor dengesinin sağlanmasında önemli rol oynar. Kalsiyum ve fosfor ise birlikte “hidroksi apetit” kristalleri şeklinde kemik dokusuna çökerek mineralizasyonu sağlar.
Bir başka deyişle kalsiyum ve fosfor kemik dokusunun çimentosu olarak görev yapar. Bu sayede kemikler uçlarındaki kıkırdak dokunun mineralize olmasıyla uzar ve bu süreç büyüme tamamlanıncaya kadar sürer. Erişkin dönemde ise küçük travmalarla yıpranan kemik dokusunun yerine yeni kemik yapımı için de kalsiyum/fosfor ikilisine, dolayısıyla D vitaminine ihtiyacımız vardır.
D vitamini yetersizliğinde özellikle hızlı kemik uzamasının olduğu ilk iki yaşta olmak üzere kemik mineralizasyonu bozulur ve vücudun kalsiyum ihtiyacı bağırsaklardan emilim yerine kemik dokusundaki kalsiyum deposundan sağlanır.
Bu durumda kemik uçlarında genişleme, yük binen kemiklerde eğrilme, kalsiyum düşüklüğüne bağlı havale, diş çıkarmada ve yürümede gecikme, kas güçsüzlüğü gibi bulgularla karakterize raşitizm hastalığı meydana gelir. Bir başka deyişle raşitizm, D vitamini yetersizliğinin büyüyen kemik dokusunda oluşturduğu klinik tablodur.
Yol açtığı başka sorunlar
Bununla birlikte D vitamini yetersizliği raşitizmden ibaret değildir. Son yıllarda D vitamininin kemik ve kas dokusu dışında prostat, meme, immün (bağışık) sistem ve sinir sistemi gibi değişik dokularda da fonksiyonu olduğu anlaşılmıştır. Kemik ve kas sağlığı için bu kadar önemli olan D vitamini esas olarak ultraviyole ışınlarının etkisiyle derimizde sentez edilir.
Günlük D vitamini ihtiyacı 400 ünite kadardır. Bazı balık türleri (somon gibi) dışında besinlerdeki D vitamini düzeyi yetersizdir. Bu durum anne sütü için de geçerlidir ve anne sütü ile beslenme bebeği D vitamini yetersizliğinden korumaz.
D vitamini eksikliğine bağlı raşitizm günümüzde hâlâ önemli bir çocuk sağlığı sorunu olmaya devam etmekte; Erzurum gibi bazı bölgelerde bebeklerin yüzde 6’sında raşitizm olduğu bildirilmektedir. Son yıllarda gelişmiş ülkelerde de D vitamini eksikliğine bağlı raşitizm vakaları rapor edilmektedir.
Genel olarak bebeklerdeki D vitamini yetersizliğinden annenin D vitamini deposunun yetersizliği, yeterli D vitamini desteği yapılmaması, annelerin ve bebeklerin yeterli güneş görmemesi, kentlerdeki hava kirliliği ve sıkışık yerleşim gibi ultaviyole ışınlarının etkisini azaltan faktörler sorumlu tutulmaktadır.
Son yıllarda ülkemizde yapılan araştırmalar annelerde de yüzde 80’e varan oranda D vitamini yetersizliği olduğunu ve bunun erken bebeklik döneminde (ilk 3 ay) genellikle havale geçirme ile kendini gösteren raşitizme neden olduğuna dikkat çekmektedir. Yine bizim yaptığımız araştırmalar hekimlerin bir kısmının da anne sütünde yeterli D vitamini olduğu veya D vitamini zehirlenmesi korkusu nedeniyle bebeklere yeterli D vitamini önermediğini göstermektedir.
PROJE ÖNERİSİ
D Vitamini Yetersizliğinin Önlenmesi ve Kemik Sağlığının Korunması Projesi: Bu görüşler temelinde Pediatirk Endokrinoloji Derneği bünyesinde oluşturulan Çocuk Kemik Sağlığı Grubu 2 yıl önce Sağlık Bakanlığına D Vitamini Yetersizliğinin Önlenmesi ve Kemik Sağlığının Korunması isimli bir proje önermiş ve bu proje Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü’nün eş güdümünde Mayıs 2005’te başlamıştır.
Projenin temel amacı 0-12 ay grubundaki tüm çocuklara ücretsiz olarak profilaktik (koruyucu) dozda (günde 400 ünite) D vitamini sağlamaktır. Bunun yanında her yıl bir milyon gebeye ulaşılması ve D vitamini ile kalsiyum yetersizliği konusunda bilgilendirilmesi, ulaşılan gebe ve bebeklerin aileleri ve yakın çevrelerinin bilgilendirilmesi, bebek ve çocukların günde 20 dakikadan az olmamak üzere güneş ışığıyla temas etmesi konusunda anneleri cesaretlendirilmesi hedeflenmektedir.
Beş yıl sürmesi planlanan proje kapsamında birinci basamakta çalışan sağlık personeli D vitamini yetersizliğinin önemi, raşitizm tanı ve tedavisi ile D vitamini entoksikasyonun önlenmesi konusunda eğitilecektir. Bu amaçla hazırlanan proje rehberi bütün sağlık birimlerine ulaştırılacaktır. Kampanyanın temel mesajları şunlardır:
- Bütün hamile kadınların ve bebeklerin günde 10-15 dakika. süre ile öğle saatleri dışında güneşe çıkartılması teşvik edilmelidir. Çocuklar güneşlendirilirken doğrudan güneş ışınlarına temas etmesi gereklidir ve camdan geçerek gelen ışığın D vitamini sentezi bakımından bir yararı yoktur. Güneşlendirme sırasında çocuğun başında şapka olması ve kol-bacakların çıplak olması gereklidir.
- Bütün hamilelerin gebelik boyunca süt ve süt ürünleri ile birlikte multivitamin preparatı alması sağlanmalıdır.
- Ek gıdalara geçişle birlikte kalsiyumdan zengin yoğurt ve peynir gibi süt ürünlerinin tüketimi teşvik edilmelidir. Adölesan (ergen) dönemi için günde 3 bardak süt içmeleri ve kolalı içeceklerden kaçınmaları önerilmelidir.
- Anne sütünün önemi üzerinde durulmalı anne sütü alsalar dahi bütün bebeklere doğumdan sonraki ilk haftadan itibaren günde 400 ünite (Günde 3 damla) D vitamini verilmelidir.
Bu kampanya ile ülkemizde D vitamini yetersizliğinin bir sorun olmaktan çıkarılması ve raşitizm vakalarının önlenmesi hedeflenmektedir. Bu hedefe ulaşmak için başta sağlık çalışanları olmak üzere hepimize görev düşmektedir.
Prof. Dr. Şükrü Hatun
Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD
