Toplumların gelişiminde her nesil bir önceki nesilden daha iyi olmak zorundadır. Gebelik süreci bu açıdan en önemli dönemdir. Bültenimizin bu bölümünde gebelik ve b12 eksikliği konusu işlenecektir.
B12 vitamini 2 yaş altı çocuklarda niçin çok önemsiyorsunuz?
Gebelik dönemde B12 vitamini aktif olarak ile bebeğe geçer ve karaciğerde depolanır. B12 vitamin eksikliği yaşamın ilk 4 ayında nadiren görülür. Eğer annede B12 eksikliği var ise bebek yetersiz B12 deposu ile doğar. B12 eksikliği özellikle 3-12 ay arasında bebeği nörolojik olarak etkiler. Çünkü beyin doğum sonrası ilk 3 yılda büyük gelişim gösterir. B12 vitamin eksikliğinde myelinizasyon, sinaptik bağlantıların gelişimi bozulur ve nörotransmitterlerin doku düzeyi değişir.
Doğumsal B12 eksikliği ilk 2 yaşta nasıl bir bulgu verir ?
Bebeğin başını tutmasında, oturmasına ve yürümesinde gecikme, kabızlık, beslenmeyi reddetme, ellerde titreme ve vücutta bazen kahverengi lekelere neden olur. Bu durum infantil tremor sendromu olarak adlandırılmıştır.
Farkedilmez ise çocuk özürlü duruma gelebilir mi?
B12 eksikliği erkenden tedavi edilmezde beyinde geri dönüşümsüz hasar oluşturabilir.
Biz B12 eksikliğini sadece kansızlığa yol açtığını sanıyorduk ?
B12 düzeyi 100 ng/ml nin altında düşerse megaloblastik anemi dediğimiz kansızlık durumuna neden olur. Ancak optimal bir beyin gelişimi için B12 düzeyinin en az 300 pg/ml nin üzerinde olması gerektiği bildirilmiştir.
Yani diyorsunuz ki kansızlık olmadan da B12 eksikliği olabilir ve bu çocuğa zarar verebilir.
Evet, doğru.
Annesi doğum sonrası sadece anne sütü vererek bebeğin bu ihtiyacını karşılayamaz mı?
Hayır. Bebek B12 eksikliği bulunan bir anne tarafından sadece anne sütü ile besleniyorsa bu eksikliğini düzeltemez. Biz çocuk hekimleri anne sütünün yerini hiçbir şeyin tutmayacağını biliriz. Ancak anne sütü derken nasıl bir anne sütü olduğunu sorgulamalıyız. Sadece anne sütü alan bebekler bu açıdan büyük bir tehlike ile karşı karşıya.
Bir çocuk metabolizma uzmanı olarak anne sütü yerine mamamı öneriyorsunuz ?
Mamalarda B12 mevcut. Ancak sırf bu yüzden anne sütü yerine mama öneremem. Daha basit bir çözüm var. O da tüm gebelere tüm gebelik süresi içinde tek doz B12 iğnesi yapılması. Böylece hem annede hem de doğacak bebekte B12 eksikliği önlenebilir. Hem anne karnında hem de emzirme ile bebek yeterli B12 vitaminini alır. B12 vitaminin yarı ömrü 350 gündür. Tek doz enjeksiyon yeterli olacaktır. Enjeksiyon için siyanokobalamin değil hidroksikobalamin içeren preparat tercih edilmelidir.
Sizce tüm gebelere B12 enjeksiyonu yapılması biraz abartılı olmaz mı?
Gebe annelerde B12 eksikliği ancak anne vejeteryansa ya da mide operasyonu geçirdi ise veya mide ilacı kullanıyorsa görülebilir. Böyle olunca sınırlı sayıda bir hasta grubundan bahsediyor olmamamız gerekir. Ancak bölgemizde durum böyle değil. İkiyüz elli Anne ve yenidoğan bebeğinde B12 eksikliği sıklığı ile ilgili 2007 yılında bir çalışma yaptık. Bu çalışmada vejeteryan, mide sorunu olan anne ve çocuklarını çalışmaya almadık. Gördük ki annelerin %81,6 sında yenidoğan bebeklerin % 42 sinde B12 eksikliği mevcut. Bu çalışmayı 2010 yılında yayınladık.
Gebelikte bildiğim kadarı ile vitamin preparatı veriliyor. Sizin çalışmanızda nasıldı ?
Bizim çalışmamızdaki tüm anneler gebelikleri boyunca vitamin preparatı almışlardı. Ancak buna rağmen B12 eksiklik oranları yüksekti
Çalışmayı yapalı 7 yıl olmuş. Belki bu oranlar düzelmiştir.
Pek öyle değil. Bu çalışmayı 2013-2014 yılında tekrarladık.
Şimdiki oranlar nedir ?
Verilerimizi yeni analiz ediyoruz. Ancak gördüğümüz kadarı ile doğum yapmış annelerin % 85- 90 nın da B12 eksikliği mevcut.
Bu oranlar korkunç. Sizce annelerdeki B12 eksikliğinin nedeni nedir ?
Muhtemelen bölgemizdeki sosyoekonomik seviyenin iyi olmaması, proteinli gıdaların tüketilememesi veya tüketilen proteinlerin (et, süt, yumurta) kaliteli olmaması ile alakalı olabilir. Ülkemizde yapılmış diğer çalışmalara, bildirilen olgulara baktığımda B12 eksikliğinin bölgesel sorundan ötesi olabileceğini düşünüyoruz. Bu durum bizi endişelendiriyor.
B12 vitamini hangi gıdalarda mevcut ?
B12 vitamini et, süt ve yumurta gibi proteinli gıdalarda bulunur.
Ülkemizde iki yaş üzeri çocuklarda B12 eksikliği sıklığı ne kadar ?
Bildiğim kadarı ile bu konuda geniş kapsamlı bir çalışma yok. Yalnız obez çocuklarda B12 düzeylerini ölçtüğümüz bir çalışma var.
Herhalde obez çocuklara B12 düzeyi yüksektir.
Hayır. Maalesef yüksek değil. Obez çocuklar daha çok karbohidrat ile beslenmeyi tercih ediyorlar. B12 düzeylerini ortalama 310 pg/ml bulduk. Yani bizim sınır kabul etiğimiz değer.
Diğer ülkelerin çocuklarında B12 düzeyi ne kadar ? Obez çocuklarda niçin B12 düzeyi azalıyor?
Çalışmamızda obez olgularda serum B12 düzeyi kontrol grubu B12 düzeyine göre anlamlı olarak düşüktü. Farklı ülkelerde yapılmış çalışmalar (Tablo 1) incelendiğinde, benzer yaş ve beden kitle indeksine sahip obez çocuklarda da düşük B12 düzeyleri bildirilmiştir. Diğer taraftan çalışmamızda B12 ile beden kitle indeksi, yaş, insülin düzeyi arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki saptadık. Yani insülin direncinin, obezitenin derecesi ve yaş artıkça B12 düzeyi azalmakta idi. Bulduğumuz bu sonuç, obez çocukların B12 ihtiyacının, obez olmayan çocuklara göre daha hızlı büyümelerinden ve artmış vücut yüzey alanlarından dolayı daha fazla olabileceği veya karbohidrat ile beslenmeyi tercih etmelerine bağlı gibi düşündük.
Tablo 1. Obez çocuklarda B12 düzeyinin ülkelere göre değişimi
Kontrol | Obez | ||||
Ülke | B12 (pg/ml) | B12 (pg/ml) | VKİ | Ortalama yaş | |
Önal H | Türkiye | 438,3±82,9 | 298,2 ± 153,3 | 28,68 ± 4,76 | 9-13 yaş |
Pinhas-Hamiel | İsrail | 530 | 430 | 31,5 | 9-12 yaş |
Galistle S | Avustalya | – | 266 ± 101 | 28,8 ± 5,1 | 9-14 yaş |
Economou EV | Yunanistan | 449 ± 47 | 351 ± 38 | 30.3 ± 1.1 | 9 yaş |
Pinhas-Hamiel ve arkadaşları obez çocuk ve adolesanların serum B12 düzeylerinin düşük olması riskini taşıdıklarını ve diyetlerinin gözden geçirilerek B12 alımlarının artırılması gerektiğini bildirmişlerdir. Obez çocukların yüksek karbohidratlı, düşük protein içeren beslenme şekli B12 eksikliğinden sorumlu olabilir. Aşırı karbonhidrattan zengin beslenme, barsak florasını değiştirerek bazı vitamin ve minerallerin emilimini de olumsuz etkilenmektedir.
Kontrol grubumuzdaki sağlıklı çocukların B12 düzeyi, obez olgularımıza göre yüksek olmakla birlikte, İsrailli, Avustralyalı ve İspanyol çocuklarının B12 düzeylerine göre düşük, Yunanlı çocuklarının B12 düzeyleri ile ise benzer görünmektedir. Bu durum toplumumuzda B12 için önemli bir kaynak olan hayvansal gıdaların diğer toplumlara göre daha az tüketildiği düşüncesini akla getirmektedir. Diğer taraftan çocuklarımızın, Yunan çocukları ile benzer B12 değerlerine sahip olması toplum olarak benzer beslenme alışkanlıklarına sahip olmamız ile açıklanabilir.
Ben kendime B12 düzeyi baktırmıştım. B12 düzeyim 200 ng/ml çıktı. Laboratuar değer aralığında alt sınır 185 gösteriyor. Size göre eksik ancak laboratuvara göre normal gözüküyor. Bu konuya bir açıklama getirebilirmisiniz ?
Serum B12 düzeyinin normalde kaç olması gerektiği konusunda bir konsensus sağlanamamıştır. Amerikada Ulusal Sağlık araştırma verilerinden (1988-1994) yaşa göre % 50. persantilin altında kalan B12 düzeyi düşük kabul edilmiştir. Amerikan toplumunda 4 yaş ve üzerinde B12 için cut-off değeri 233 pg/ml olarak belirlenmiştir. Ülkemiz çocuklarında böyle bir eşik değeri saptanmamıştır. Bir çalışmada DNA hipometilasyonun, kromozom kırıklarının, urasil depolanması ve mikronükleus formasyonunun minimalize edilmesi için gerekli B12 plazma konsantrasyonunun 406 pg/ml den yüksek olması gerektiği bildirilmiştir. Bu nedenle serum B12 değeri kansızlık yapmıyorsa yeterlidir diye bakmamalıyız. Biz optimal bir beyin gelişimi için serum B12 düzeyi alt sınırının en az 350 pg/ml olması gerektiğini düşünüyoruz.
Son olarak bundan sonrası için nasıl bir mücadele planınız var ?
Öncelikle yenidoğan TSH taramasını nedeni, ile bize başvuran tüm bebeklerde ünitemizde serum TSH ile birlikte B12 düzeyi bakıyoruz. Eğer bebekte B12 eksikliği çıkarsa annenin de serum B12 düzeyini belirliyoruz. Hem anneye hem de bebeğe B12 tedavisi veriyoruz. Kendimce böyle bir mücadele veriyorum. Ancak bize başvurmayan yüzlerce hasta var. Bahsettiğim son çalışmanın veri analizini tamamlamaya çalışıyorum. Sonuçları bölgemiz genel sekreterliğine ileteceğim. Önerilerimi sunacağım.
Doç. Dr. Hasan Önal
Çocuk metabolizma Uzmanı
Kaynaklar
- Önal H. Obezite-osmotik frajilite-oksidatif stres ilişkisi. Yan dal uzmanlık tezi, 2009.
- Onal H, Adal E, Oner T, Onal Z, Aydın A. “ An Important Problem in Developing Countries: Maternal and Neonatal Vitamin B12 Deficiency”, Turk Arch Ped, 2010;45:242-5.
- Pinhas-Hamiel O, Doron-Panush N, Reichman B, Nitzan-Kaluski D, Shalitin S, Geva-Lerner L. Obese children and adolescents: a risk group for low vitamin B12 concentration. Arch Pediatr Adolesc Med 2006; 160(9): 933-6.
- Gallistl S, Sudi K, Mangge H, Erwa W, Borkenstein M. Insulin is an independent correlate of plasma homocysteine levels in obese children and adolescents. Diabetes Care 2000; 23(9): 1348-52.
- Economou EV, Malamitsi-Puchner AV, Pitsavos CP, Kouskouni EE, Magaziotou-Elefsinioti I, Creatsas G. Low-grade systemic inflammation profile, unrelated to homocysteinemia, in obese children. Mediators Inflamm 2005; 14: 337-42.
- Wright JD, Bialostosky K, Gunter EW, et al. Blood folate and vitamin B12: United States, 1988-94. Vital Health Stat 1998; 243: 1-78.
- Gil Prieto R, Esteban Hernández J, Hernández Barrera V, Cano B, de Oya M, Gil de Miguel A. Serum vitamin B12 levels in an adolescent population in Madrid. An Pediatr (Barc) 2008; 68(5): 474-80.